Nowelizacja ustawy o rachunkowości - co to oznacza dla przedsiębiorców?

Czy Twoja firma będzie mogła stosować uproszczenia w rachunkowości?

Duże grono zainteresowanych podmiotów będzie mieć zapewne implementacja dyrektywy delegowanej Komisji (UE) 2023/2775 z dnia 17 października 2023 r. w odniesieniu do dostosowania kryteriów wielkości przedsiębiorstwa dla mikro, małych, średnich i dużych jednostek lub grup. Przepisy podnoszą bowiem progi finansowe stanowiące o statusie jednostki. Oprócz dotąd nam znanych na gruncie ustawy o rachunkowości kategorii jednostki mikro i małej wprowadzone zostaną dodatkowe kategorie – jednostki średnie i jednostki duże. 

Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela.

Oprócz jednostek wskazanych w tabeli nowelizacja zakłada istnienie jednostek dużych, a więc takich, które nie spełniają warunków zaliczenia do niższych kategorii. 

Za jaki okres badać przekroczenie limitów do ustalenia statusu jednostki?

Na same limity należy patrzeć przez pryzmat dwóch lat i dwóch z trzech progów. W praktyce oznacza to, że zaliczenie podmiotu do konkretnej kategorii nastąpi wówczas, gdy przez 2 lata z rzędu, tj. w roku obrotowym, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy — nie będą przekroczone 2 z 3 progów. Jednostki rozpoczynające działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą będą brać pod uwagę rok obrotowy, w którym rozpoczęły działalność albo prowadzenie ksiąg.

Z kolei utrata statusu nastąpi, jeżeli w roku obrotowym, za który dana jednostka sporządza sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy przekroczy co najmniej dwie z trzech wielkości wskazanych dla swojej kategorii. Utrata statusu jednostki następować będzie ze skutkiem dla bieżącego roku obrotowego.

Powyższy opis warunków uzyskiwania i utraty statusu jednostki zostanie wskazany w przepisach w sposób bardziej czytelny, ujęty w słowniczku do ustawy o rachunkowości. Zamiast dotychczasowych zapisów w art. 3 ust. 1a-1d, jednostkę mikro i jednostkę małą określać będą wyłącznie wielkości progowe. W konsekwencji, przykładowo jednostki dotychczas uznawane za małe na podstawie art. 3 ust. 1c pkt 2 ustawy (np. osoby fizyczne fakultatywnie prowadzące księgi rachunkowe) wchodzić będą w tzw. ogólną klasyfikację jednostek po spełnieniu wyznaczonych wielkości progowych dla tych jednostek. 

Z czego wynika zmiana limitów?

Podniesienie ww. kryteriów progowych jest odpowiedzią na wysoką inflację występującą w Unii Europejskiej w latach 2021 i 2022. Ma ono na celu uniknięcie sytuacji, w której w wyniku inflacji mniejsze podmioty podlegałyby nadmiernym obciążeniom i wymogom. 

Jakie korzyści przyniesie nowelizacja dla jednostek mikro i małych?

Zaliczenie do danej kategorii — tak jak i dziś — niesie ze sobą skutki w postaci możliwości stosowania uproszczeń w rachunkowości. Jednostki mikro i małe (z pewnymi wyłączeniami podmiotowymi) mogą bowiem po podjęciu stosownej decyzji przez organ zatwierdzający sporządzać sprawozdanie finansowe według załącznika nr 4 (dla jednostek mikro) lub załącznika nr 5 (dla jednostek małych), a więc z zastosowaniem uproszczeń. 

Ponadto projekt zmieniający ustawę o rachunkowości zawiera propozycje przepisów, których bezpośrednim celem nie jest implementacja przepisów prawa UE, ale które pośrednio są konsekwencją podniesienia progów w dyrektywie delegowanej. 

Jedną z takich zmian jest podniesienie o 25% wysokości kryteriów przychodów netto ze sprzedaży oraz sumy aktywów bilansu, którego spełnienie umożliwia jednostkom mikro i małym (z pewnymi wyłączeniami podmiotowymi) stosowanie następujących uproszczeń: 

• kwalifikacji umów leasingu finansowego według kryteriów określonych przepisami prawa podatkowego, zamiast ustawy o rachunkowości,
• odstąpienia od ustalania aktywów i rezerw z tytułu podatku dochodowego,
• niestosowania w odniesieniu do instrumentów finansowych odpowiedniego rozporządzenia Ministra Finansów,
• stosowania uproszczonego sposobu obliczania kosztu wytworzenia produktu.

Które jednostki będą musiały obligatoryjnie prowadzić księgi rachunkowe? 

Nowelizacja ustawy o rachunkowości zakłada podniesienie o 25% wysokości przychodów netto ze sprzedaży, których przekroczenie zobowiązuje do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Oznacza to, że próg obligatoryjnego prowadzenia ksiąg rachunkowych wynosić będzie 2,5 mln euro, przy czym należy zwrócić uwagę, że limit odnosi się do samych przychodów ze sprzedaży towarów i produktów, bez przychodów z operacji finansowych, jak to ma miejsce w obecnym stanie prawnym. 

Dzięki zmianie, mniejsze podmioty będą mogły dłużej korzystać z uproszczonych form księgowości. Efektem tego będzie znaczne zmniejszenie obciążeń administracyjnych oraz obniżenie kosztów związanych z prowadzeniem pełnych ksiąg rachunkowych. Oznacza to pozyskanie przez mniejsze przedsiębiorstwa większej przestrzeni na rozwój swoich działalności.

Czy Twoja firma będzie zobowiązana do badania sprawozdania finansowego?

Projekt ustawy o rachunkowości w ślad za dyrektywą delegowaną zakłada podniesienie o 25% wartości progów, po przekroczeniu których podmioty są zobowiązane poddawać badaniu swoje roczne sprawozdania finansowe.

Jakie będą progi do obowiązkowego badania po zmianach?

Obowiązek poddania badaniu rocznego sprawozdania finansowego występuje w tych jednostkach, które za poprzedni rok obrotowy przekroczyły dwa z trzech wskazanych wyżej progów. Zwiększenie wysokości progów o 25% spowoduje, że większa ilość podmiotów uniknie obowiązku badania, co wiąże się z oszczędnościami finansowymi dla firm. Koniec roku to dobry czas na weryfikację danych finansowych przez jednostki oraz sprawdzenie, czy, i ewentualnie jak bardzo, Twoja firma zbliża się do przekroczenia progów.

Zwiększenie wartości progów spowoduje również, że część podmiotów, które podlegały pod obowiązek badania, mogą już nie podlegać temu wymogowi. Brak obowiązku badania w drugim roku funkcjonowania umowy o badanie może stanowić przesłankę do rozwiązania umowy z firmą audytorską, chyba, że co innego wynika z podpisanej umowy. O rozwiązaniu umowy należy poinformować Polską Agencję Nadzoru Audytowego. Powinna tego dokonać badana firma oraz firma audytorska. 

Jak zmieni się kalkulacja przychodów ze sprzedaży dla potrzeb wyliczenia progów badania? 

W znowelizowanej ustawie próg przychodowy odnosi się jedynie do przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów. Usunięto z tej kategorii przychody z operacji finansowych. Jednostki osiągające duże przychody np. z odsetek mogą odetchnąć z ulgą – ich wartości nie będą miały już wpływu na to, czy jednostka będzie zobowiązana poddać badaniu swoje roczne sprawozdanie finansowe, czy też nie. Zmiana ta wynika z ujednolicenia pojęcia przychodów netto ze sprzedaży stosowanego dla różnych celów w ustawie, tj. właśnie dla progów do badania, ale również dla obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych, w kryteriach korzystania z uproszczeń ewidencyjnych i sprawozdawczych oraz dla celów prezentacyjnych. Sama zaś definicja przychodów ze sprzedaży doczeka się wprowadzenia do słowniczka ustawy o rachunkowości.

W związku z uregulowaniem tego pojęcia, projekt zakłada również nowy sposób ustalania wyniku z działalności operacyjnej. Przychody ze sprzedaży materiałów będą prezentowane jako przychody z pozostałej działalności operacyjnej, a nie jako przychody z podstawowej działalności operacyjnej i analogicznie, w przypadku wartości sprzedanych materiałów, prezentacja następować będzie jako pozostały koszt operacyjny. Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu, materiały to rzeczowe aktywa obrotowe nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, a co za tym idzie - ich sprzedaż, analogicznie jak sprzedaż środków trwałych, nie jest zaliczana jako przedmiot działalności jednostki.

Czy Twoja firma będzie zobowiązana do raportowania ESG?

Można zauważyć, że większość dotychczas omówionych zmian dotyczących uproszczeń jest dedykowana jednostkom dotąd nam znanym, a więc mikro i małym. Po co więc kategoria jednostki średniej? Jej dodanie nastąpiło głównie na potrzeby przepisów, których wprowadzenie przewidziano w wyniku implementacji drugiej dyrektywy unijnej wspomnianej na wstępie - dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, zwanej dalej „dyrektywą CSRD”.

Celem dyrektywy CSRD jest "ochrona, zachowanie i wzmocnienie kapitału naturalnego UE oraz zabezpieczenie zdrowia i dobrobytu obywateli przed zagrożeniami i wpływami środowiskowymi".

Nowelizowana ustawa zakłada ujednolicenie rodzaju standardu raportowania. To, co powinno znaleźć się w raporcie, określone jest przez Europejskie Standardy Raportowania Zrównoważonego Rozwoju – ESRS. 

Ponadto, znowelizowane przepisy poszerzają zakres raportowanych informacji, wskazują sposób, format i formę raportowania. Informacje będą prezentowane obowiązkowo w odrębnej sekcji w ramach sprawozdania z działalności jednostki.

Dodatkowo znowelizowane przepisy wprowadzają obowiązkową atestację raportowanych informacji przez biegłych rewidentów.

Zauważa się, że największe przedsiębiorstwa od dłuższego czasu są przygotowane do raportowania ESG. W firmach tych utworzono wyspecjalizowane zespoły odpowiedzialne za raportowanie, wdrożono odpowiednie procesy, a w wielu przypadkach trwają zaawansowane prace nad integracją zrównoważonego rozwoju ze strategią biznesową. Dokonano już oceny podwójnej istotności, zatrudniono ekspertów oraz zainwestowano w narzędzia technologiczne, które wspierają zbieranie i agregację danych na potrzeby raportowania. 

Z kolei dla mniejszych firm, które będą zobowiązane do raportowania w kolejnych latach, opracowanie raportów zrównoważonego rozwoju może stanowić poważne wyzwanie. Badania ankietowe wskazują, że obecny poziom kompetencji i przygotowania tych podmiotów do raportowania ESG jest niewystarczający. Wielu przedsiębiorców obawia się kosztów związanych z przygotowaniem raportów i ich atestacją, a także ze zmianami w organizacji oraz strategii biznesowej związanej z raportowaniem. 

Dalsza przewidywana fala zmian, która zmieni oblicze rachunkowości

Powyższe zmiany wynikające z omawianego projektu nie są jedynymi, jakie pojawiły się w tym roku i dotyczyły ustawy o rachunkowości. 

Dla przypomnienia warto wskazać zmianę wynikającą z dyrektywy 2021/2101, nakładającą obowiązek sporządzania, publikacji i udostępniania nowego sprawozdania – sprawozdania o podatku dochodowym - na wszystkie duże przedsiębiorstwa wielonarodowe. Nowe przepisy weszły w życie 8 maja 2024, ale z uwagi na niezbędność dostosowań KRS po raz pierwszy będą mieć zastosowanie do sprawozdania o podatku dochodowym za rok obrotowy rozpoczynający się po 21 czerwca 2024 r.

Czy należy się spodziewać kompleksowej zmiany ustawy? 

Myślę, że takie działanie byłoby jak najbardziej trafne. 

W następnych latach przewiduje się m.in. następujące zmiany:

• usystematyzowanie przepisów o rachunkowości (Krajowe standardy rachunkowości jako załączniki do rozporządzeń),
• przechowywanie i ochrona danych (m.in. z uwzględnieniem rozwiązań „chmurowych”),
• wprowadzenie szczegółowych wytycznych dla inwestycji i instrumentów finansowych,
• wskazanie warunków umożliwiających reklasyfikację pomiędzy nieruchomościami inwestycyjnymi, środkami trwałymi oraz zapasami.